Τα ρήματα ανήκουν στα κλιτά μέρη του λόγου και μ' αυτά κάνουμε φράσεις που έχουν ακέραιο νόημα και λέγονται προτάσεις.
Χρονικές βαθμίδες
Χρόνοι του ρήματος λέγονται οι μορφές που παίρνει το ρήμα, με τις καταλήξεις και τα μόρια που του προσθέτουμε, για να φανερώσει πότε και πώς γίνεται κάτι.
Αυτό γίνεται:
α) Με τους χρόνους, δηλαδή, τοποθετούμε ένα γεγονός, μια ενέργεια ή κατάσταση, σε ένα σημείο του χρονικού άξονα, δηλαδή στο παρελθόν, στο παρόν ή στο μέλλον.
β) Με το ποιόν ενέργειας, δηλαδή τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζει ο ομιλητής μια ενέργεια ως ολοκληρωμένη, ως εξελισσόμενη, ως μοναδικό γεγονός κ.τ.λ.
Με βάση το ποιόν ενέργειας οι χρόνοι χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες:
1. Χρόνοι μη συνοπτικοί, δηλαδή το γεγονός παρουσιάζεται εξακολουθητικά, με διάρκεια ή επανάληψη (ενεστώτας, παρατατικός και εξακολουθητικός μέλλοντας).
2. Χρόνοι συνοπτικοί, το γεγονός δηλαδή παρουσιάζεται χωρίς διάρκεια ή επανάληψη, συνοπτικά (αόριστος και συνοπτικός μέλλοντας).
3. Χρόνοι συντελεσμένοι, που το γεγονός δηλαδή είναι κάτι το τελειωμένο, έχει συντελεστεί-ολοκληρωθεί (παρακείμενος, υπερσυντέλικος και συντελεσμένος μέλλοντας).
Η Νέα Ελληνική γραμματική έχει οχτώ χρόνους: τρεις που αναφέρονται στο παρελθόν (παρατατικός, αόριστος, υπερσυντέλικος), δύο στο παρόν (ενεστώτας, παρακείμενος) και τρεις στο μέλλον (εξακολουθητικός, συνοπτικός ή στιγμιαίος και συντελεσμένος μέλλοντας).
| Χρόνος | Μας δείχνει |
|---|---|
| 1. Ενεστώτας (παρόν) | Κάτι που γίνεται ΤΩΡΑ, αυτή τη στιγμή. |
| π.x. εγώ τρέχω, εγώ κάνω / κάμνω | |
| 2. Παρατατικός (παρελθόν) | Κάτι που γινόταν ΧΘΕΣ ΣΥΝΕΧΕΙΑ, για πολλή ώρα. |
| π.x. εγώ έτρεχα, εγώ έκανα / έκαμνα | |
| 3. Αόριστος (παρελθόν) | Κάτι που έγινε ΧΘΕΣ ΓΙΑ ΜΙΑ ΣΤΙΓΜΗ. |
| π.x. εγώ έτρεξα, εγώ έκανα / έκαμα | |
| 4. Εξακολουθητικός μέλλοντας (μέλλον) | Κάτι που θα γίνεται ΑΥΡΙΟ ΣΥΝΕΧΕΙΑ, για πολλή ώρα. |
| π.x. εγώ θα τρέχω, εγώ θα κάνω / κάμνω | |
| Συνοπτικός μέλλοντας(μέλλον) | Κάτι που θα γίνει ΑΥΡΙΟ ΓΙΑ ΜΙΑ ΣΤΙΓΜΗ. |
| π.x. εγώ θα τρέξω, εγώ θα κάνω / κάμω | |
| 6. Παρακείμενος (παρελθόν) | Κάτι που έχει γίνει ΚΑΙ ΤΩΡΑ ΕΧΕΙ ΤΕΛΕΙΩΣΕΙ. |
| π.x. εγώ έχω τρέξει, εγώ έχω κάνει / κάμει | |
| 7. Υπερσυντέλικος (παρελθόν) | Κάτι που είχε γίνει ΧΤΕΣ ΠΡΙΝ ΓΙΝΕΙ ΚΑΤΙ ΑΛΛΟ. |
| π.x. εγώ είχα τρέξει, εγώ είχα κάνει / κάμει | |
| 8. Συντελεσμένος μέλλοντας (μέλλον) | Κάτι που θα γίνει ΑΥΡΙΟ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΚΑΤΙ ΑΛΛΟ. |
| π.x. εγώ θα έχω τρέξει, εγώ θα έχω κάνει / κάμει | |
Σε κάθε πρόταση, εκτός από το ρήμα που είναι το πιο κεντρικό μέρος του λόγου, υπάρχει και ένα ουσιαστικό ή άλλη λέξη με σημασία ουσιαστικού, που φανερώνει για ποιον γίνεται λόγος.
Υποκείμενο
Το πρόσωπο, το ζώο ή το πράγμα, που γι' αυτό γίνεται λόγος στην πρόταση, λέγεται υποκείμενο.
Το υποκείμενο μπαίνει πάντα σε πτώση ονομαστική και το βρίσκουμε αν απαντήσουμε στην ερώτηση: ποιος; ποια; ποιο;
Στην πρόταση: η γιαγιά διαβάζει η λέξη γιαγιά φανερώνει ποιος κάνει κάτι.
Στην πρόταση: το αυτοκίνητο χάλασε η λέξη αυτοκίνητο φανερώνει ποιος το έπαθε.
Στην πρόταση: ο σκύλος κοιμάται η λέξη σκύλος φανερώνει ποιος βρίσκεται σε μια κατάσταση.
Στις προτάσεις αυτές γίνεται λόγος για τη γιαγιά (πρόσωπο), για το αυτοκίνητο (πράγμα), για το σκύλο (ζώο).
0 Σχόλια