Οι ποταμοί της Ελλάδας

Στο 19ο κεφάλαιο, της Β' ενότητας του βιβλίου της Γεωγραφίας της Ε' Δημοτικού, με τίτλο "Οι ποταμοί της Ελλάδας", θα μάθουμε τα μέρη από τα οποία αποτελείται ένας ποταμός και για τους
μεγαλύτερους ποταμούς της χώρας μας

Εκβολές: Ονομάζεται το μέρος όπου ένα ποτάμι καταλήγει τη θάλασσα.
Πηγές: Είναι η περιοχή από όπου πηγάζει/γεννιέται ένα ποτάμι.
Ροή: Ονομάζεται η ποσότητα νερού που κυλάει κατά μήκος ενός ποταμού.
Φαράγγι: Ονομάζεται η βαθιά και απότομη χαράδρα, με σχεδόν απόκρημνες βραχώδεις πλευρές, από την οποία περνά ένα ποτάμι

Η διπλανή εικόνα δείχνει την πορεία ενός ποταμού. Συζητήστε πώς η φύση δημιουργεί ένα ποτάμι. Ποιοι είναι οι φυσικοί παράγοντες που διαμορφώνουν ένα μεγάλο ποτάμι ως προς το μήκος και ως προς την ποσότητα νερού που μεταφέρει;
Ένα ποτάμι μπορεί να δημιουργηθεί:
• Όταν μια μεγάλη ποσότητα νερού, που έχει συγκεντρωθεί από βροχές ή από το λιώσιμο του χιονιού, σε κάποιο βουνό, αρχίσει να κινείται προς τους πρόποδες του βουνού ή προς την θάλασσα.
• Από μια πηγή, η οποία διαμορφώνει τον ποταμό με την ροή του νερού πάνω στο έδαφος.
• Από μια λίμνη, από ένα φρέαρ (υπόγειο πηγάδι) ή ακόμη από την ένωση κάποιων χειμάρρων.

Οι φυσικοί παράγοντες που διαμορφώνουν ένα μεγάλο ποτάμι ως προς το μήκος του είναι:
• Η μορφολογία του εδάφους
• Η απόσταση της πηγής του ποταμού, από την εκβολή του στη θάλασσα (το σημείο όπου το ποτάμι ενώνεται με την θάλασσα)

Οι φυσικοί παράγοντες που διαμορφώνουν ένα μεγάλο ποτάμι ως προς την ποσότητα νερού που μεταφέρει είναι:
• Η ποσότητα των βροχοπτώσεων και χιονοπτώσεων
• Η ποσότητα των μικρών ποταμιών (παραποτάμων) και των χειμάρρων (μικρά ορμητικά ποτάμια), που ενώνονται με το κυρίως ποτάμι.

Βρείτε στον παραπάνω χάρτη από πού πηγάζουν και πού εκβάλλουν οι μεγαλύτεροι ποταμοί της χώρας μας. (Βοηθηθείτε από τον γεωμορφολογικό χάρτη της τάξης σας.)

Τα μεγαλύτερα σε μήκος ποτάμια της Ελλάδας

Ποτάμι	Μήκος (χλμ.)	Κύριες Πηγές	Εκβολές
Αλιάκμονας	297	Γράμμος	Θερμαϊκός (Αιγαίο)
Αχελώος (Ασπροπόταμος)	220	Βόρεια Πίνδος (Λάκμος)	Αιτωλοακαρνανία (Ιόνιο)
Πηνειός (Θεσσαλικός)	205	Βόρεια Πίνδος	Θερμαϊκός (Αιγαίο)
Έβρος (Μαρίτσα)**	204 (480)	Ρίλα (Βουλγαρία)	Θρακικό (Αιγαίο)
Νέστος**	130 (230)	Ρίλα (Βουλγαρία)	Θρακικό (Αιγαίο)
Στρυμόνας**	118 (415)	Βιτόσα (Βουλγαρία)	Στρυμονικός Κόλπος (Αιγαίο)
Αλφειός (Ρουφιάς)	111	Πάρνωνας (Αρκαδία)	Κατάκολο Ήλείας (Ιόνιο)
Άραχθος	110	Βόρεια Πίνδος	Αμβρακικός (Ιόνιο)
Σπερχειός (Αλαμάνα)	82	Τυμφρηστός (Στερεά Ελλάδα)	Μαλιακός Κόλπος (Αιγαίο)
Ευρώτας	82	Πάρνωνας	Λακωνικός Κόλπος
Εύηνος (Φίδαρης)	80	Βαρδούσια (Στερεά Ελλάδα)	Πατραϊκός
Λούρος	80	Τόμαρος (Ιωάννινα)	Αμβρακικός (Ιόνιο)
Αξιός (Βαρδάρης)	76	Σκάρδος, Π.Γ.Δ.Μ.	Θερμαϊκός (Αιγαίο)
Αώος	70	Λύγκος, Βόρεια Πίνδος	Αδριατική
Μόρνος	70	Οίτη (Στερεά Ελλάδα)	Ναύπακτος (Κορινθιακός)
Λάδωνας	70	Αροάνια	Αλφειός (Ιόνιο)

** Εκτός παρένθεσης αναφέρεται το μήκος στο ελληνικό τμήμα των ποταμών και εντός το συνολικό τους μήκος.

Πολλά ποτάμια της χώρας μας το καλοκαίρι δεν έχουν καθόλου ροή νερού. Ας συζητήσουμε πού οφείλεται αυτό χρησιμοποιώντας και στοιχεία του κλίματος της χώρας μας, τα οποία είδαμε στο προηγούμενο μάθημα.
Αυτό το φαινόμενο παρατηρείτε στην χώρα μας εξαιτίας του κλίματός μας (εύκρατο μεσογειακό), που σημαίνει ότι έχουμε πολλές βροχές το φθινόπωρο και το χειμώνα, τα καλοκαίρια όμως είναι ξηρά και θερμά. Έτσι, το φθινόπωρο και τον χειμώνα, τα ποτάμια έχουν κανονική ροή, εξαιτίας των βροχών και την άνοιξη επειδή λιώνουν τα χιόνια του χειμώνα. Το καλοκαίρι όμως, εξαιτίας της έλλειψης βροχών (και χιονιών φυσικά), τα ποτάμια δεν έχουν καθόλου ροή, εκτός εάν πηγάζουν από κάποια υπόγεια πηγή.

Χωρισμένοι σε δύο ομάδες βρίσκουμε τα φράγματα και τα υδροηλεκτρικά εργοστάσια που έχουν κατασκευαστεί στα ποτάμια της χώρας μας. Καταγράφουμε τις θετικές και αρνητικές συνέπειες που έχουν στο περιβάλλον αυτά τα ανθρώπινα έργα.
Με βάση τα στοιχεία της Ελληνικής Επιτροπής Φραγμάτων (2013) έχουμε στην Ελλάδα 135 μεγάλα φράγματα, που καλύπτουν τις ανάγκες ύδρευσης, άρδευσης και παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΔΕΗ, έχουμε 16 μεγάλους και 8 μικρούς υδροηλεκτρικούς σταθμούς, από τους οποίους οι μεγαλύτεροι, σε παραγωγή ρεύματος, είναι: του Αχελώου, του Αλιάκμονα, του Αράχθου, του Νέστου, του Ταυρωπού και του Λάδωνα. 
Οι σταθμοί αυτοί, όπως και κάθε ανθρώπινο έργο, έχουν θετικές αλλά και αρνητικές συνέπειες στο περιβάλλον. Συγκεκριμένα:
Θετικά:
• Η ενέργεια που παράγεται από τα εργοστάσια είναι «πράσινη», δηλαδή είναι φιλική προς το περιβάλλον, αφού παράγεται με οικολογικό τρόπο. Ως αποτέλεσμα, δεν μολύνεται η ατμόσφαιρα με καυσαέρια και δεν παράγονται κανενός είδους απόβλητα.
• Παράγεται φθηνή ενέργεια.
• Τα φράγματα παρέχουν αντιπλημμυρική προστασία, ανακόπτοντας την ορμή των ποταμών.
• Βοηθούν στην άρδευση των γειτονικών περιοχών και καλλιεργούμενων εδαφών.
• Με τον κατάλληλο σχεδιασμό, μπορούν να αναπτυχθούν τεχνητοί υδροβιότοποι γύρω από τα νερά του φράγματος, συμβάλλοντας έτσι στην διατήρηση της πανίδας της περιοχής.
 
Αρνητικά:
•  Αλλοιώνονται τεράστιες δασικές και καλλιεργήσιμες εκτάσεις, από τα νερά που τις κατακλύζουν και καταστρέφεται η χλωρίδα και η πανίδα της περιοχής.
• Μεγάλη αλλοίωση του εδάφους και του υπεδάφους.
• Αυξάνονται οι πιθανότητες σεισμικών δονήσεων, κατολισθήσεων και καθιζήσεων, εξαιτίας αυτών των αλλοιώσεων.
• Οι άνθρωποι απομακρύνονται από τις περιοχές αυτές, εξαιτίας αυτών των κινδύνων.

Κεφ. 19: Οι ποταμοί της Ελλάδας - Τετράδιο εργασιών - Λύσεις ασκήσεων

1. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές και ποιες λανθασμένες;
Γράψε «Σ» για τη σωστή και «Λ» για τη λανθασμένη στο
α) Οι εκβολές είναι το τμήμα του ποταμού που βρίσκεται στα βουνά Λ
β) Η κυρίως ροή έχει τον μεγαλύτερο όγκο νερού Σ
γ) Ο Αλιάκμονας είναι ο μεγαλύτερος σε μήκος ποταμός της Ελλάδας Σ
δ) Το Δέλτα ενός ποταμού σχηματίζεται στις εκβολές του Σ
ε) Ο ποταμός Νέστος εκβάλλει στο Ιόνιο πέλαγος Λ

2. Να τοποθετήσεις τους παρακάτω ποταμούς στα γεωγραφικά διαμερίσματα που ανήκουν. (Μπορείς να βοηθηθείς από τον χάρτη.)
Αλιάκμονας, Αλφειός, Αξιός, Αχελώος, Αώος, Έβρος, Ευρώτας, Λουδίας, Νέστος, Πηνειός, Στρυμόνας, Λάδωνας.
Ήπειρος: Αώος
Θεσσαλία: Πηνειός
Θράκη: Έβρος
Μακεδονία: Νέστος, Στρυμόνας, Αξιός, Αλιάκμονας, Λουδίας
Πελοπόννησος: Αλφειός, Λάδωνας, Ευρώτας
Στερεά Ελλάδα: Αχελώος

3. Απάντησε στις παρακάτω ερωτήσεις:
α) Σε ποια οροσειρά βρίσκονται οι πηγές των μεγαλύτερων ποταμών;

Στην οροσειρά της Πίνδου.

β) Τι είναι το Δέλτα των ποταμών;
Δέλτα, ονομάζεται το σημείο που καταλήγουν τα ποτάμια στην θάλασσα και χωρίζονται συνήθως σε πολλά μικρότερα τμήματα, τα οποία δημιουργούν το γράμμα «Δ».

γ) Γιατί η κυρίως ροή ενός ποταμού έχει τη μεγαλύτερη ποσότητα νερού;
Η κυρίως ροή είναι το μεγαλύτερο μέρος ενός ποταμού, που συνήθως βρίσκεται σε πεδιάδα και ξεκινά από τις πηγές, φτάνοντας μέχρι τη θάλασσα.  Κατά μήκος αυτού του τμήματος, ο ποταμός μπορεί να ενωθεί με παραποτάμους, αυξάνοντας έτσι την ποσότητα του νερού που μεταφέρει.