Η φύλαξη των ανατολικών συνόρων και οι Ακρίτες - Το Βυζαντινό κράτος και οι γειτονικοί λαοί

Στο 20ο (εικοστό) κεφάλαιο, στην Δ ενότητα του βιβλίου της ιστορίας της Ε' Δημοτικού, με τίτλο "Η φύλαξη των ανατολικών συνόρων και οι Ακρίτες", θα μάθουμε για τους μόνιμους φρουρούς που έβαλαν οι Βυζαντινοί στις άκρες των συνόρων της αυτοκρατορίας, που τους ονόμαζαν Ακρίτες.

Στο μάθημα αυτό υπάρχουν τρεις ερωτήσεις που πρέπει να απαντήσουμε.

1. Γιατί οι Βυζαντινοί τοποθέτησαν μόνιμους φρουρούς στα σύνορα;
Τα σύνορα της αυτοκρατορίας ήταν απέραντα και η φύλαξή τους ήταν πολύ δύσκολη. Ιδιαίτερο πρόβλημα ήταν η προστασία των ανατολικών συνόρων, καθώς οι λαοί που ζούσαν πέρα από αυτά, έκαναν συνεχώς επιδρομές και λεηλασίες. Για να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα αυτό οι Βυζαντινοί, έβαλαν μόνιμους φρουρούς  στις άκρες αυτές των συνόρων, που τους ονόμαζαν Ακρίτες.

2. Πώς περνούσαν οι Ακρίτες τον καιρό της ειρήνης;
Οι Ακρίτες όταν δεν πολεμούσαν, γυμνάζονταν στο τρέξιμο και στο κοντάρι, βοηθούσαν στην οχύρωση ακριτικών πόλεων και έχτιζαν κάστρα και βίγλες στα μέρη τα οποία φύλαγαν.

3. Γιατί αγαπήθηκαν τόσο πολύ και τραγουδήθηκαν από τον λαό οι Ακρίτες;
Ο λαός ένιωθε τους Ακρίτες προστάτες του και τους αγαπούσε και τους θαύμαζε για την ανδρεία τους. Για αυτό τους εξύμνησε μέσα από τα ακριτικά τραγούδια. Τα τραγούδια αυτά σώθηκαν από γενιά σε γενιά και μιλούν για τη ζωή και τους αγώνες των Ακριτών. Αγαπήθηκαν από τον λαό μας κι έγιναν η αρχή των δημοτικών μας τραγουδιών.
 

Η φύλαξη των ανατολικών συνόρων και οι Ακρίτες - Τετράδιο Εργασιών (Βιβλίο) - Λύσεις ασκήσεων

Στο Τετράδιο Εργασιών υπάρχουν τέσσερις ερωτήσεις σχετικές με το  μάθημά μας.

1. Συμπληρώστε την ακροστιχίδα των βυζαντινών φρουρών. Κάποιες από τις ζητούμενες λέξεις είναι και από τα προηγούμενα μαθήματα.
ΑΚΡΕΣ - Έτσι έλεγαν τις περιοχές των ανατολικών συνόρων.
ΚΡΗΤΗ - Αυτό το νησί υπέφερε από τους Άραβες πειρατές.
ΡΟΔΟΣ - Κι αυτή τη νήσο την κατέλαβαν νωρίς οι Άραβες.
ΙΣΑΥΡΟΣ - Αυτό το πρόσθετο όνομα (προσωνύμιο) είχε ο Λέων Γ´.
ΤΡΕΞΙΜΟ - Γυμνάζονταν και σ’ αυτό οι Ακρίτες.
ΕΥΦΡΑΤΗ - Κι αυτού του ποταμού φύλαγαν τα περάσματα.
ΣΑΡΑΚΗΝΟΙ - Ήταν ο φόβος και ο τρόμος των νησιών.

2. Το κείμενο-πηγή 2 του βιβλίου αναφέρει ότι ο Διγενής, στα βυζαντινά χρόνια, φύλαγε την Κρήτη και την Κύπρο από τους Σαρακηνούς. «Στα πολύ παλιά χρόνια» ένας άλλος μυθολογικός γίγαντας, ο Τάλως, φύλαγε την Κρήτη του Μίνωα από τους εχθρούς. Τι γνωρίζετε γι’ αυτόν; Συζητήστε τους δύο θρύλους, παρατηρήστε την εικόνα 2α και συσχετίστε τους.
Στην Κρήτη και στην Κύπρο έλεγαν πως ο Διγενής, εκτός από τη φύλαξη των συνόρων της Ανατολής προστάτευε και αυτά τα δύο νησιά, που τα χρόνια εκείνα δέχονταν συχνά πυκνά τις επιθέσεις των Αράβων (Σαρακηνών). Όταν κινδύνευε η Κρήτη, πάταγε γερά στην Ασία, στήριζε το δεξί του χέρι στις κορυφές των κυπριακών βουνών και μ’ ένα πήδημα βρισκόταν ορθός στην κορυφή του Ψηλορείτη. Από την φωτογραφία βλέπουμε πως οι άνθρωποι τον θεωρούσαν τεράστιο και πολύ δυνατό. Πολλοί έλεγαν πως τα σάλτα του ήταν τόσο δυνατά, που άφησαν σημάδι της παλάμης του στο κυπριακό βουνό, τον Πενταδάκτυλο, και αχνάρι της πατημασιάς του στον Ψηλορείτη της Κρήτης. Οι παλιοί το λένε ακόμη: «η πατουχιά του Διγενή!».
Ο Τάλως ήταν ένα γίγαντας με σώμα από χαλκό και μορφή ανθρώπου, που φιλούσε την Κρήτη. Δεν γεννήθηκε αλλά φτιάχτηκε. Υπάρχουν πολλές διαφορετικές εκδοχές για τον δημιουργό του. Άλλοι λένε πως φτιάχτηκε από τον ίδιο το Δία ή με την εντολή του, από τον πολυτεχνίτη Δαίδαλο ή τον Ήφαιστο, θεό της φωτιάς και του σιδήρου. Δουλειά του ήταν να προστατεύει από κάθε εισβολέα την Κρήτη. Για αυτό έκανε τον γύρο του νησιού τρεις φορές τη μέρα.  
Και οι δύο έχουν αρκετές ομοιότητες:
• Προστάτευαν την Κρήτη
• Είχαν μυθικές δυνάμεις 
• Ήταν γιγάντιοι και οι δύο πέθαναν επειδή τους ξεγέλασαν

3. Συμπληρώνω τα κενά της παραγράφου με λέξεις που ολοκληρώνουν το νόημά της:
Τα σύνορα της αυτοκρατορίας λέγονταν άκρες και τα φρουρούσαν μόνιμοι φύλακες οι Ακρίτες. Αυτοί φύλαγαν τα στενά περάσματα των συνόρων, την εποχή που την αυτοκρατορία απειλούσαν οι Άραβες. Το κράτος τους παραχώρησε γη για καλλιέργεια, τους έδινε άλογα και πανοπλίες και τους απάλλασσε από τους φόρους. Πρώτος ανάμεσά τους ήταν ο Βασίλειος Διγενής.

4. Αφιερώστε τη «γωνιά της ιστορίας» της τάξης σας στους Ακρίτες και: • Ακούστε και τραγουδήστε στην τάξη ριζίτικα και ποντιακά ακριτικά τραγούδια. Προσπαθήστε να αποδώσετε θεατρικά κάποια από αυτά. • Κάνετε συλλογή ακριτικών τραγουδιών και διατηρήστε τα σε λεύκωμα. • Παρατηρήστε την εικόνα 2α, διαβάστε το παρακάτω κείμενο-πηγή και ζωγραφίστε εδώ, τον Διγενή Ακρίτα, όπως εσείς τον φαντάζεστε.
Διαβάζουμε το παράθεμα 2 του μαθήματός μας και παρατηρούμε την εικόνα 2.α. για να πάρουμε μερικές ιδέες για το πως θα ζωγραφίσουμε τον Διγενή.