Η εκπαίδευση στο Βυζάντιο - Η ρωμαϊκή αυτοκρατορία μεταμορφώνεται

Στο 12ο (δωδέκατο) κεφάλαιο, στην Β ενότητα του βιβλίου της ιστορίας της Ε' Δημοτικού, με τίτλο "Η εκπαίδευση στο Βυζάντιο", θα μάθουμε για το εκπαιδευτικό σύστημα της αυτοκρατορίας. Συγκεκριμένα, θα μιλήσουμε για τα σχολεία που υπήρχαν τότε, για την εκπαίδευση που λάμβαναν τα αγόρια και τα κορίτσια και τέλος, για την σχέση των δασκάλων και των μαθητών.

Για να δείτε το βίντεο με την αφήγηση του μαθήματος, πατήστε ΕΔΩ
 
Πάμε να δούμε τις λύσεις και τις απαντήσεις, στις εργασίες και στα ερωτήματα του βιβλίου και του τετραδίου εργασιών.

1. Πώς κρίνετε το βυζαντινό σύστημα εκπαίδευσης; Τι από αυτά ισχύει σήμερα;
Το σύστημα εκπαίδευσης του Βυζαντίου, ήταν καλό για την εποχή του, για τα σημερινά δεδομένα όμως, υστερεί σε πολλούς τομείς. Η εκπαίδευση τότε, ήταν ένα προαιρετικό αγαθό το οποίο μπορούσαν να το αποκτήσουν μόνο οι εύπορες οικογένειες και συγκεκριμένα μόνο τα αγόρια. Πέρα από αυτό, τα μαθήματα που έκαναν ήταν πολύ λίγα.
Στις μέρες μας το εκπαιδευτικό σύστημα είναι πολύ καλύτερο. Η εκπαίδευση είναι δωρεάν και υποχρεωτική για όλα τα παιδιά, αγόρια κορίτσια, με πολλά περισσότερα μαθήματα και γνώσεις. Το κοινό στοιχείο της σημερινής με την βυζαντινή εκπαίδευση, είναι η ηλικία (6 χρονών), που τα παιδιά ξεκινούν να πηγαίνουν σχολείο.

2. Τα κορίτσια είχαν τις ίδιες ευκαιρίες με τα αγόρια για εκπαίδευση; Πώς κρίνετε αυτή τη διαφορά;
Τα κορίτσια δεν πήγαιναν σχολείο. Έμεναν στο σπίτι, έπαιζαν στις αυλές, στους δρόμους και βοηθούσαν τους γονείς τους στις δουλειές. Την αγωγή τους αναλάμβαναν οι γονείς, οι γιαγιάδες και οι παππούδες.
Η διαφοροποίηση αυτή, είναι πολύ άδικη. Ευτυχώς στις μέρες μας αυτή η διάκριση δεν υπάρχει και τα κορίτσια φοιτούν κανονικά στα σχολεία και έχουν ίσες ευκαιρίες με τα αγόρια.

3. Σήμερα επιτρέπεται η παιδική εργασία;
Σύμφωνα με τους νόμους, τα παιδιά είναι υποχρεωμένα να πηγαίνουν στο σχολείο μέχρι την ηλικία των 15 ετών και η παιδική εργασία είναι απαγορευμένη. Δυστυχώς όμως, σε μερικές τριτοκοσμικές χώρες, αλλά και στην Ελλάδα, παρόλο που θεωρείτε ανεπτυγμένη, υπάρχουν παιδάκια που δεν τελειώνουν ούτε το δημοτικό και αναγκάζονται να δουλεύουν, ώστε να μπορέσουν να ζήσουν την οικογένειά τους, χάνοντας την ευκαιρία για μόρφωση.

4. Ποιες δυσκολίες αντιμετώπιζαν οι μαθητές στα βυζαντινά χρόνια;

Στα βυζαντινά χρόνια, οι μαθητές αντιμετώπιζαν πολλές δυσκολίες. Οι αίθουσες διδασκαλίας ήταν πολύ στενές, και σκοτεινές, τα ξύλινα θρανία ήταν λίγα, για αυτό πολλές φορές τα παιδιά κάθονταν στο πάτωμα ή όρθια. Βιβλία δεν είχαν, μόνο ένα αναγνωστικό το «ψαλτήρι». Έγραφαν πάνω σε κέρινες ή πέτρινες πλάκες, καθώς το χαρτί ήταν πολύ ακριβό και το προόριζαν για τις μεγάλες τάξεις.
Σήμερα, οι μαθητές διαθέτουν πολλές ανέσεις. Τα βιβλία, τα τετράδια και η γραφική ύλη είναι δεδομένα, ενώ οι αίθουσες διαθέτουν ακόμα και κλιματιστικό.
 

Η εκπαίδευση στο Βυζάντιο - Τετράδιο Εργασιών (Βιβλίο) - Λύσεις ασκήσεων 

Στο Τετράδιο Εργασιών υπάρχουν πέντε ερωτήσεις σχετικές με το μάθημά μας.

1. Αντιστοιχίστε το χθες και το σήμερα της εκπαίδευσης και σχολιάστε όσες από τις μεταβολές που έχουν γίνει θεωρείτε σημαντικές.

Οι σημαντικότερες μεταβολές που έγιναν στο εκπαιδευτικό σύστημα είναι:
• Η υποχρεωτική φοίτηση αγοριών και κοριτσιών στο σχολείο μέχρι τα 15 έτη.
• Οι ίσες ευκαιρίες που παρέχονται στα αγόρια και στα κορίτσια, χωρίς διακρίσεις
• Η κατάργηση της βίας και η ανάπτυξη πιο φιλικής σχέσης μεταξύ του δασκάλου και του μαθητή
• Η βελτίωση των συνθηκών εκπαίδευσης και των γραφικών υλών.
• Η κατάργηση της παιδικής εργασίας

2. Δύο στροφές από τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς λένε για τον Άγιο Βασίλη, «που έρχεται από την Καισαρεία»:
«Βαστά εικόνα και χαρτί, ζαχαροκάντιο ζυμωτή,
χαρτί και καλαμάρι, δες και με, το παλικάρι...
Από τη μάνα μου έρχομαι, κι όλους σας καταδέχομαι
και στο σχολειό πηγαίνω, και κει γράμματα μαθαίνω».  
Ποιες λέξεις και φράσεις από τα κάλαντα μιλούν για την εκπαίδευση των Βυζαντινών; Γιατί ο αγαπημένος Άγιος των παιδιών είναι προστάτης των γραμμάτων;
Στις δύο στροφές από τα κάλαντα βλέπουμε τα υλικά γραφής, που χρησιμοποιούσε ο Άγιος Βασίλης: εικόνα, χαρτί και καλαμάρι. Επίσης βλέπουμε τις φράσεις: «στο σχολειό πηγαίνω» και «κει γράμματα μαθαίνω».
Ο Άγιος Βασίλης είναι ο αγαπημένος άγιος των παιδιών γιατί πέρα από τα δώρα που φέρνει, ήταν ένας σπουδαίος ιεράρχης, που αποτελούσε παράδειγμα προς μίμηση. Ο Άγιος Βασίλειος, ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος και ο Γρηγόριος ο Θεολόγος είναι οι 3 ιεράρχες που κάθε χρόνο τους τιμάμε στις 30 Ιανουαρίου.

3. Διαβάστε τα κείμενα 5 και 7 και παρατηρήστε την εικόνα 6, που δείχνει τη μητέρα του μικρού Άη-Νικόλα να συνοδεύει το παιδί της στο σχολείο. Περιγράψτε τα τρία πρόσωπα και προσπαθήστε από τη στάση και την έκφρασή τους να ερμηνεύσετε πώς αισθάνεται το καθένα.
Με βάση τα κείμενα, το βυζαντινό σχολείο ήταν πολύ αυστηρό και απαιτητικό, ενώ τα παιδιά έπρεπε να είναι πειθαρχημένα και να υπακούν τους δασκάλους. Επιπλέον, οι συνθήκες εκπαίδευσης ήταν δύσκολες, καθώς οι αίθουσες ήταν στενές, τα θρανία λίγα και πολλές φορές τα παιδιά αναγκάζονταν να καθίσουν στο πάτωμα.
Στην εικόνα βλέπουμε τρία πρόσωπα με διαφορετικά συναισθήματα το καθένα. Από την μία μεριά έχουμε την μητέρα, η οποία οδηγεί το παιδί της προς τον δάσκαλο. Ο τρόπος που έχει σηκωμένα τα χέρια της δείχνει την στοργή της προς το παιδί, αλλά και την ανησυχία που νιώθει τώρα που το αποχωρίζεται. Το παιδί (ο Άγιος Νικόλαος), φαίνεται αγχωμένο μπροστά στον δάσκαλο του, αλλά παράλληλα χαρούμενο που θα μάθει καινούρια πράγματα. Τέλος, ο δάσκαλος φαίνεται πολύ επιβλητικός, ενώ η στάση του δείχνει πως έχει εξουσία.

4. Κατασκευάζω μια κέρινη πλάκα, λιώνοντας κερί μέσα σε ένα ξύλινο πλαίσιο. Ύστερα παίρνω ένα μυτερό ξυλάκι (καλαμάκι) και γράφω το όνομά μου και τις λέξεις: σχολείο, γράμματα, βυζαντινά χρόνια.
Ζητάμε από κάποιον μεγαλύτερο να μας βοηθήσει λιώνοντας το κερί. Ύστερα, περιχύνουμε το λιωμένο κερί, με προσοχή ώστε να μην καούμε, μέσα στο ξύλινο πλαίσιο που έχουμε επιλέξει και γράφουμε, αφού κρυώσει/σφίξει το κερί.

5. Δραστηριότητα για το σπίτι:
Ρωτήστε τους παππούδες, τους γονείς σας και άλλα ηλικιωμένα συγγενικά σας πρόσωπα πώς ήταν η εκπαίδευση στην εποχή τους (τα σχολεία, το πρόγραμμα, τα μαθήματα, η συμπεριφορά μαθητών και δασκάλων, κ.ά). Καταγράψετε τις απαντήσεις τους (σε χαρτί ή μαγνητόφωνο) και συζητήστε τες στην τάξη. Ανακοινώστε τα συμπεράσματά σας στην τάξη ή στη σχολική σας εφημερίδα.
Τα παλαιότερα χρόνια, τα σχολεία και γενικότερα η εκπαίδευση, ήταν πολύ διαφορετικά από τα σημερινά. Στα χωριά τα σχολεία ήταν ολιγοθέσια, δηλαδή σε ένα ενιαίο χώρο, έκαναν μάθημα ταυτόχρονα παραπάνω από μία τάξεις. Οι δάσκαλοι ήταν πολύ αυστηροί, ενώ πολλές φορές χρησιμοποιούσαν την βία ως παιδαγωγική μέθοδο. Η εξουσία του δασκάλου μάλιστα δεν περιοριζόταν μόνο μέσα στο σχολείο, αλλά τα παιδιά τον σέβονταν, τον φοβόντουσαν και υπάκουαν ακόμα και έξω από το σχολείο. Οι μαθητές δεν μπορούσαν να φορέσουν ότι ρούχο ήθελαν, καθώς υπήρχε υποχρεωτική φορεσιά, η ποδιά, όπου ήταν μία ενιαία μπλε στολή για αγόρια και κορίτσια. Τέλος, οι μαθητές δεν είχαν πολλά βιβλία και τετράδια. Συγκεκριμένα, όπως μας έλεγε και ο διευθυντής που είχαμε στο δημοτικό, είχε ένα μικρό μπλοκάκι και είχε τραβήξει με τον χάρακά του ίσες γραμμές, ανάμεσα στις ήδη υπάρχουσες, ώστε να διπλασιάσει τον χώρο όπου μπορεί να γράψει.