Οι φυσικές καταστροφές στον χώρο της Ελλάδας

Στο 27ο κεφάλαιο, της Β' ενότητας του βιβλίου της Γεωγραφίας της Ε' Δημοτικού, με τίτλο "Οι φυσικές καταστροφές στον χώρο της Ελλάδας", θα μάθουμε να ξεχωρίζουμε τα φυσικά από τα
ανθρωπογενή αίτια των καταστροφών και πώς πρέπει οι άνθρωποι να τις αντιμετωπίζουν.

Ανάφλεξη: ονομάζεται η ξαφνική και απότομη δημιουργία φλόγας, ως αποτέλεσμα της ένωσης ενός καυσίμου, με κάποιον οξειδωτικό παράγοντα, συνήθως το οξυγόνο.
Αυτανάφλεξη: ονομάζεται η αυτόματη ανάφλεξη, δηλαδή η ενέργεια κατά την οποία, ένα εύφλεκτο υλικό αναφλέγεται από μόνο του, με μεγάλη αύξηση της θερμοκρασίας, χωρίς εξωτερικό αίτιο.

Παρατηρήστε τις καταστροφές στις εικόνες. Για ποιες από αυτές νομίζετε ότι φταίει ο άνθρωπος;
Παρατηρώντας την εικόνα 27.1α, βλέπουμε ένα κατεστραμμένο σπίτι, από σεισμό. Το μεγαλύτερο μέρος της ευθύνης για αυτήν την καταστροφή, την έχει η φύση, όμως δεν μπορούμε να παραβλέψουμε και την ευθύνη των ανθρώπων, οι οποίοι δεν φρόντισαν να κατασκευάσουν αυτό το κτίριο με τέτοιον τρόπο, ώστε να αντέχει στους σεισμούς.
Παρατηρώντας την εικόνα 27.1β, βλέπουμε ένα καμένο δάσος. Δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για τα αίτια της πυρκαγιάς, καθώς μπορεί να προκλήθηκε από κάποιο φυσικό αίτιο, όπως λόγου χάρη από έναν κεραυνό, μπορεί όμως να ήταν και αποτέλεσμα εμπρησμού. Οι άνθρωποι πολλές φορές μπροστά στο κέρδος, αδιαφορούν για το περιβάλλον αλλά και για τους συνανθρώπους τους, με αποτέλεσμα να καίνε επίτηδες εκτάσεις, ώστε να χρησιμοποιηθούν αργότερα από τους ίδιους (οικοπεδοποίηση). Επίσης, πολλές πυρκαγιές έχουν προκληθεί από την αδιαφορία των ανθρώπων, που πετάνε γυάλινα μπουκάλια ή αναμμένα τσιγάρα στα δάση.

Ας συζητήσουμε ποιες ανθρώπινες δραστηριότητες στο περιβάλλον επιτείνουν τα αποτελέσματα των φυσικών καταστροφών. Τι μέτρα θα μπορούσαμε να προτείνουμε, για να προστατέψουμε το περιβάλλον και τη ζωή μας από αυτές τις καταστροφές;
Ανθρώπινες δραστηριότητες που επιβαρύνουν το περιβάλλον και επιτείνουν τα αποτελέσματα των φυσικών καταστροφών είναι:
• Εμπρησμοί δασών.
• Πυρκαγιές από αμέλεια.
• Έλλειψη αντιπυρικών ζωνών.
• Αμέλεια καθαρισμού ξερών χόρτων σε περιόδους υψηλού κινδύνου πυρκαγιών.
• Έλλειψη αντιπλημμυρικών έργων.
• Αμέλεια καθαρισμού των φρεατίων στις πόλεις.
• Έλλειψη προσωπικού στο πυροσβεστικό σώμα.
• Λανθασμένος και μη ασφαλής σχεδιασμός κτιρίων, μη συμβατός με τους κανόνες αντισεισμικής προστασίας.
• Ελλιπής ενημέρωση των πολιτών για τις επιπτώσεις τέτοιων καταστροφών.
• Ελλιπής ενημέρωση και εκπαίδευση των πολιτών, για τα μέτρα που πρέπει να λάβουν σε περίπτωση καταστροφής.

Τα μέτρα που πρέπει να λάβουμε για να προστατέψουμε το περιβάλλον και τη ζωή μας, σε περίπτωση καταστροφής είναι:
• Ευαισθητοποίηση των πολιτών και κατάλληλη εκπαίδευση και ενημέρωση.
• Τήρηση του αντισεισμικού οικοδομικού κανονισμού.
• Χρηματοδότηση αντιπλημμυρικών έργων και εφαρμογή αντιπυρικών ζωνών, από το κράτος.
• Δημιουργία εθελοντικών οργανισμών, όπου θα μπορούν οι πολίτες να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους.

Ας υποθέσουμε ότι είστε εθελοντές δασοπυροσβέστες. Ποιες οδηγίες θα δίνατε στους επισκέπτες του δάσους;
Ως εθελοντής δασοπυροσβέστης θα έδινα τις εξής οδηγίες στους επισκέπτες:
• Δεν πετάμε τα σκουπίδια μας στο δάσος, αλλά στους κάδους απορριμάτων.
• Δεν ανάβουμε άσκοπα φωτιές στο δάσος, καθώς είναι πολύ εύκολο η φωτιά να εξαπλωθεί και να μην μπορούμε να την ελέγξουμε.
• Δεν πετάμε ποτέ αναμμένα τσιγάρα και δεν ανάβουμε αυτοσχέδιες ψησταριές στο δάσος.
• Αποφεύγουμε εργασίες που μπορούν να προκαλέσουν πυρκαγιά (ηλεκτροκόλληση, χρήση εργαλείου που δημιουργεί σπινθήρες, όπως π.χ. ο τροχός κ.α.)• Σε περίπτωση που αντιληφθούμε κάποια εστία φωτιάς, καλούμε αμέσως την πυροσβεστική στον τριψήφιο τηλεφωνικό αριθμό 199 ή την έκτακτη ανάγκη στον διεθνή αριθμό 112.
• Σεβόμαστε τις απαγορεύσεις πρόσβασης στα δάση, σε περιόδους υψηλού κινδύνου.

Ας συζητήσουμε και μία άλλη αιτία πρόκλησης πυρκαγιάς στο δάσος, τους εμπρησμούς. Για ποιους λόγους μπορεί ένας συνάνθρωπός μας να βάλει σκόπιμα φωτιά στο δάσος;
Δυστυχώς, οι άνθρωποι δεν έχουν πάντα αγαθές βλέψεις. Πολλές φορές, λόγο συμφερόντων, κάνουν πράγματα χωρίς να ενδιαφέρονται για τις συνέπειες. Ένα από αυτά είναι ο εμπρησμός, μέσω του οποίου το καμένο δάσος παύει να θεωρείται προστατευμένη πράσινη περιοχή, με αποτέλεσμα να μπορούν να χτίσουν κτήρια (οικοπεδοποίηση). Ένας ακόμα λόγος είναι, η δημιουργία νέων βοσκότοπων, βέβαια είναι αρκετά σπάνιο φαινόμενο.
Αυτό που πρέπει να έχουμε στον νου μας είναι πως ο εμπρησμός είναι απαράδεκτη τακτική, που σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να γίνεται ανεκτή από εμάς. Πέρα από την φυσική καταστροφή που προκαλείται και θα έπρεπε να ενδιαφέρει όλους μας, υπάρχει πάντοτε η πιθανότητα να τραυματιστούν ή να πεθάνουν άνθρωποι και ζώα.

Θυμηθείτε ποιες υπηρεσίες του κράτους προσφέρουν βοήθεια στον άνθρωπο όλο το εικοσιτετράωρο. Γνωρίζετε τα τηλέφωνα μερικών από αυτές;
Παρακάτω παρατίθενται χρήσιμα τηλέφωνα που θα πρέπει να γνωρίζουμε. Καλό είναι όσα παιδιά έχουν κινητά τηλέφωνα, να αποθηκεύσουν αυτά τα νούμερα στις επαφές τους ή διαφορετικά να τα γράψουν σε ένα χαρτάκι και να τα έχουν στο πορτοφόλι ή στην τσάντα τους.
Άμεση Δράση Αστυνομίας - 100
Πυροσβεστική Υπηρεσία - 199
Εθνικό Κέντρο Άμεσης Βοήθειας (ΕΚΑΒ) - 166
Ενιαίος Ευρωπαϊκός Αριθμός Έκτακτης Ανάγκης - 112
Ελληνική Αστυνομία-Κέντρο Πληροφοριών 1033
Δασική Υπηρεσία - 191
Τουριστική Αστυνομία - 171
Λιμενικό - 108
Κέντρο Δηλητηριάσεων - 210 7793777
Γραμμή ζωής SOS - 1016
Βλάβες ΔΕΗ - 10503

Τι μήνυμα θα στείλουμε στα παιδιά εκείνων των χωρών, για να συνεχίσουν με ελπίδα τη ζωή τους;
Η κατάσταση στην οποία βρέθηκαν αυτά τα παιδιά, είναι σίγουρα τραγική. Χρειάζονται λοιπόν ένα μήνυμα ελπίδας, αγάπης και παρηγοριάς, στο οποίο θα τους εξηγούμε πως είμαστε στο πλευρό τους και προσευχόμαστε για εκείνα. Πρέπει λοιπόν να συνεχίζουν να ελπίζουν και να στέκονται στα πόδια τους και να ξέρουν πως όλοι είναι δίπλα τους σε αυτήν τους την προσπάθεια.

Χωριζόμαστε σε τρεις ομάδες. Η μία ομάδα θα συντάξει έναν κατάλογο με κανόνες αντισεισμικής προστασίας στο σπίτι μας. Η δεύτερη ομάδα θα διατυπώσει προτάσεις για τον αντιπλημμυρικό σχεδιασμό της περιοχής μας. Η τρίτη ομάδα θα θεσπίσει κανόνες για την προστασία των δασών από τη φωτιά. Μπορούμε να βοηθηθούμε από την ιστοσελίδα της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας: www.civilprotection.gr
Πρώτη ομάδα:
Πριν τον σεισμό:
• Εφοδιαζόμαστε με είδη πρώτης ανάγκης, όπως φαρμακείο, νερό, φακό, σφυρίχτρα κ.α.
Κατά την διάρκεια του σεισμού:
• Διατηρούμε την ψυχραιμία μας.
• Βρίσκουμε κάλυμμα κάτω από ένα γερό έπιπλο.
Μετά τον σεισμό:
• Εκκενώνουμε το κτίριο, από τις σκάλες και ποτέ από το ασανσέρ.

Διαβάστε περισσότερα για την αντισεισμική προστασία, στην σελίδα του ΟΑΣΠ.

Δεύτερη ομάδα:
Οι προτάσεις για τον αντιπλημμυρικό σχεδιασμό μιας περιοχής είναι οι:
• Αναμόρφωση και επέκταση του δικτύου ομβρίων υδάτων.
• Τακτικός καθαρισμός των φρεατίων, ώστε να μην είναι φραγμένα.
• Κατασκευή αντιπλημμυρικών αναχωμάτων.
• Χρηματοδότηση έργου σταθεροποίησης των εδαφών.
• Πρόγραμμα ανάπτυξης συστημάτων έγκαιρης ειδοποίησης των πολιτών.
• Εκπαίδευση των κατοίκων σχετικά με τους τρόπους αντιμετώπισης του φαινομένου.

Τρίτη ομάδα:
Οι κανόνες προστασίας των δασών από φωτιά είναι οι εξής:
• Δεν πετάμε τα σκουπίδια μας στο δάσος, αλλά στους κάδους απορριμάτων.
• Δεν ανάβουμε άσκοπα φωτιές στο δάσος, καθώς είναι πολύ εύκολο η φωτιά να εξαπλωθεί και να μην μπορούμε να την ελέγξουμε.
• Δεν πετάμε ποτέ αναμμένα τσιγάρα και δεν βάζουμε αυτοσχέδιες ψησταριές στο δάσος.
• Αποφεύγουμε εργασίες που μπορούν να προκαλέσουν πυρκαγιά (οξυγονοκόλληση, χρήση εργαλείου που δημιουργεί σπινθήρες, όπως π.χ. ο τροχός)
• Σε περίπτωση που αντιληφθούμε κάποια εστία φωτιάς, καλούμε αμέσως την πυροσβεστική στον τριψήφιο τηλεφωνικό αριθμό 199 ή την έκτακτη ανάγκη στον διεθνή αριθμό 112.
• Σεβόμαστε τις απαγορεύσεις πρόσβασης στα δάση, σε περιόδους υψηλού κινδύνου.

Κεφ. 27: Οι φυσικές καταστροφές στον χώρο της Ελλάδας - Τετράδιο εργασιών - Λύσεις ασκήσεων

1. Απάντησε στις παρακάτω ερωτήσεις:
α) Ποιες είναι οι καταστροφές που οφείλονται σε ανθρωπογενείς αιτίες; Ανάφερε μερικά παραδείγματα.
• Πυρκαγιές, οι οποίες μπορεί να δημιουργηθούν είτε από αμέλεια, είτε από σκοπιμότητα (εμπρησμός).
• Πλημμύρες, οι οποίες μπορούν να δημιουργηθούν είτε εξαιτίας των μπαζωμένων ρεμάτων, είτε λόγο των καμένων δασών, καθώς τα δέντρα δεν μπορούν να συγκρατήσουν τα νερά και το χώμα, με τις ρίζες τους.

β) Τι είναι η αυτανάφλεξη; Μπορείς να αναφέρεις ένα παράδειγμα αυτανάφλεξης στο δάσος;
Αυτανάφλεξη ονομάζεται η αυτόματη ανάφλεξη, δηλαδή ονομάζεται το φαινόμενο κατά το οποίο ένα εύφλεκτο υλικό παίρνει φωτιά από μόνο του, με μεγάλη αύξηση της θερμοκρασίας. Για παράδειγμα αυτανάφλεξη θεωρείται μία πυρκαγιά που προκλήθηκε από ένα πεταμένο γυάλινο μπουκάλι στο δάσος. Το γυαλί αναπτύσσει υψηλή θερμοκρασία, καθώς συγκεντρώνει τις ηλιακές ακτίνες (πολλές φορές μάλιστα, λειτουργεί σαν μεγεθυντικός φακός), με αποτέλεσμα να προκαλεί σπίθα, η οποία μπορεί να ξεκινήσει πυρκαγιά. 

γ) Ποια πρέπει να είναι η συμπεριφορά σου απέναντι σε μια οικογένεια της οποίας το σπίτι έχει καταστραφεί από πλημμύρα;
Δεν πρέπει ποτέ να ξεχάσουμε πως είμαστε άνθρωποι και πως πρέπει να βοηθάμε τους άλλους. Έτσι λοιπόν, σε μία τέτοια περίπτωση πρέπει να βοηθήσουμε όπως μπορούμε, φιλοξενώντας αν είναι δυνατόν αυτούς τους ανθρώπους ή παρέχοντάς τους στεγνά ρούχα και παπούτσια ή έστω τρόφιμα. Πέρα όμως από την υλική βοήθεια, αυτοί οι άνθρωποι χρειάζονται και ψυχολογική υποστήριξη, παρηγοριά και συντροφιά. Σκεφτείτε πως έχασαν το σπίτι τους, έτσι έχουν την ανάγκη να νιώσουν την θαλπωρή όλων μας.

2. Αντιστοίχισε φυσικά και ανθρωπογενή αίτια για τις παρακάτω καταστροφές:

3. Διάβασε το παρακάτω κείμενο. Υπάρχουν μέσα σ’ αυτό τρία σημεία, όπου φαίνεται η ευθύνη του ανθρώπου για την καταστροφή και την απώλεια. Υπογράμμισε αυτά τα σημεία και σχολίασέ τα.

Διαβάζοντας το κείμενο βλέπουμε τρία σημεία, όπου φαίνεται η ευθύνη των ανθρώπων. Ας τα δούμε όμως αναλυτικότερα:
• Οι υπόνομοι και τα φρεάτια που είναι βουλωμένα με σκουπίδια, δεν μπορούν να απορροφήσουν τα νερά της βροχής, με αποτέλεσμα να ανεβαίνει η στάθμη του νερού στους δρόμους, δημιουργώντας χείμαρρους. Καλό είναι, να αποφεύγουμε την ρίψη σκουπιδιών στους δρόμους, καθώς αυτά καταλήγουν στα φρεάτια και ο δήμος από την μεριά του, να φροντίζει να καθαρίζει τακτικά τα φρεάτια και τους υπονόμους, ώστε να μπορούν τα νερά να βρουν διέξοδο.
• Ένα γυμνό, καμένο δάσος, χωρίς δέντρα, δεν μπορεί να συγκρατήσει τα νερά της βροχής, καθώς δεν υπάρχουν πλέον οι ρίζες που συγκρατούν τα χώματα και το νερό.
• Το νερό που παρέσυρε ένα κοριτσάκι 12 χρονών, είναι ίσως το πιο θλιβερό από τα τρία σημεία που αναφέραμε. Ο χαμός του παιδιού πρέπει να γίνει μάθημα σε όλους μας, καθώς θα πρέπει να θυμόμαστε πάντα, ότι η δύναμη του χειμάρρου είναι τόσο ισχυρή, που μπορεί να παρασύρει ακόμα και ένα αυτοκίνητο. Άρα, είναι προτιμότερο να επιλέξουμε άλλη διαδρομή, παρά να θέσουμε την ζωή μας σε κίνδυνο, χωρίς λόγο.