Αλλαγές στην επιφάνεια της Γης

Στο 25ο κεφάλαιο, της Β' ενότητας του βιβλίου της Γεωγραφίας της Ε' Δημοτικού, με τίτλο "Αλλαγές στην επιφάνεια της Γης", θα μάθουμε για τις μεταβολές στην επιφάνεια της Γης, για τα αίτια που οδηγούν σε αυτές και τέλος, τι είναι διάβρωση και πού οφείλεται.

Διάβρωση: ονομάζεται το φαινόμενο της μείωσης των επιφανειακών πετρωμάτων και άλλων υλικών, από φυσικά αίτια.
Αιολική διάβρωση: ονομάζεται η διάβρωση που οφείλεται στην επίδραση του ανέμου.
Όξινη βροχή: ονομάζεται η βροχή που περιέχει σε μεγάλη ποσότητα οξέα, τα οποία βρίσκονται στην ατμόσφαιρα σε αέρια μορφή.
Προσχωσιγενές έδαφος: ονομάζεται το έδαφος που σχηματίζεται από τη μεταφορά φθαρτών υλικών, όπως χωμάτων και άλλων, η οποία γίνεται από το νερό των ποταμών. Συνήθως, είναι πολύ γόνιμο, αλλά ακατάλληλο για οικοδομικές δραστηριότητες.
Υδάτινη διάβρωση: ονομάζεται η διάβρωση που οφείλεται στην επίδραση του νερού.
Υλοτομία: ονομάζεται η κοπή των δέντρων στο δάσος, για την ξυλεία τους.

Παρατηρήστε τις εικόνες και προβληματιστείτε σχετικά με τον τρόπο που δημιουργήθηκαν το φαράγγι ανάμεσα στα βουνά και τα σπήλαια μέσα στη θάλασσα.
• Στην πρώτη εικόνα βλέπουμε τα Μπλε σπήλαια της Ζακύνθου. Δημιουργήθηκαν εξαιτίας ενός φαινομένου που ονομάζεται υδάτινη διάβρωση, δηλαδή ο συνδυασμός ορμητικών κυμάτων και ισχυρών ανέμων, που χτυπούσαν συνεχώς το βράχο δημιούργησαν αυτό το υπέροχο αποτέλεσμα, που αξίζει να επισκεφτεί κάποιος.
• Στην δεύτερη εικόνα βλέπουμε το Φαράγγι της Σαμαριάς. Η δημιουργία του οφείλεται στην υδάτινη και αιολική διάβρωση, δηλαδή στον συνδυασμό των νερών του ποταμού και του ισχυρού ανέμου, που απέσπασαν ένα αρκετά μεγάλο κομμάτι της επιφάνειας της γης, χαρίζοντάς μας αυτό το υπέροχο τοπίο, που αποτελεί πόλο έλξης για πολλούς πεζοπόρους.

Ας συζητήσουμε με ποιον τρόπο επιδρά το νερό στην επιφάνεια της Γης.
Ένα από τα πιο ισχυρά στοιχεία της φύσης είναι το νερό. Παρά την ρευστή του υπόσταση, το νερό έχει την ικανότητα σε βάθος χρόνου να προκαλέσει αλλαγές στην επιφάνεια της Γης. Τα κύματα της θάλασσας, η βροχή και το χιόνι επηρεάζουν και πολλές φορές διαβρώνουν την επιφάνεια της γης, με πολλούς τρόπους. Τα νερά των ποταμών και της βροχής, αποσπούν και μεταφέρουν χώμα και πετρώματα από το ένα σημείο στο άλλο, τα κύματα, με την συνεχή τους κίνηση, σπάνε τα βράχια, σχηματίζοντας μικρές ή μεγάλες τρύπες και το χιόνι, όταν μετατρέπεται σε πάγο, σπάει και μετατρέπει τα πετρώματα σε χώμα και διανοίγει ρυάκια. Όπως μάθαμε, αυτό το φαινόμενο ονομάζεται υδάτινη διάβρωση.

Ας συζητήσουμε πώς διαμορφώθηκε το Δέλτα του Νέστου εξαιτίας της υδάτινης διάβρωσης και της εναπόθεσης των υλικών που μεταφέρει το νερό.
Το δέλτα ενός ποταμού και στην συγκεκριμένη περίπτωση, του Νέστου, είναι ένας γεωγραφικός σχηματισμός ο οποίος σχηματίζεται από την απόθεση διαφόρων υλικών, που μεταφέρει ένας ποταμός στην εκβολή του, όπου το νερό είναι στάσιμο ή κινείται με μικρή ταχύτητα. Αυτή η περιοχή βρίσκεται στο σημείο που ο ποταμός εισέρχεται στη θάλασσα, ωκεανό, λίμνη, αποταμιευτήρα ή (σπανιότερα) σε ένα άλλο ποταμό. Όταν τα υλικά (χώμα, πέτρες, ξύλα κ.α.), φτάνουν σε αυτό το σημείο, το βάρος τους σε συνδυασμό με την μειωμένη δύναμη του νερού, τα τραβάει στον πάτο του ποταμού, στοιβάζοντάς τα. Έτσι, δημιουργείτε μία στοίβα στο κέντρο του ποταμού, η οποία χωρίζει το νερό σε δύο μικρότερα ρεύματα, δίνοντάς του το σχήμα του ελληνικού γράμματος "Δ".

Ας συζητήσουμε γιατί στην περιοχή του καμένου δάσους (εικόνα 25.5) θα παρατηρηθεί έντονη διάβρωση.
Στην στην περιοχή του δάσους (εικόνα 25.5) θα παρατηρηθεί έντονη διάβρωση, καθώς τα δέντρα και οι ρίζες έχουν καεί ολοσχερώς. Κατά συνέπεια, οι πλέον αδύναμες και καμένες ρίζες, δεν έχουν την δυνατότητα να συγκρατούν το χώμα και τα πετρώματα του εδάφους, καθιστώντας τα ευμετάβλητα σε περίπτωση βροχής, καθώς τα νερά θα παρασύρουν μαζί τους το χώμα. 

Επίσης ας εξετάσουμε γιατί οι κίονες του αρχαίου ναού, ο οποίος βρίσκεται σε πυκνοκατοικημένη περιοχή (εικόνα 25.4), αλλοιώθηκαν με την πάροδο του χρόνου. Εδώ θα μιλήσουμε για ένα σύγχρονο πρόβλημα που δημιούργησε ο άνθρωπος με τις δραστηριότητές του, την όξινη βροχή.
Στην εικόνα 25.4 βλέπουμε ένα από τα σπουδαιότερα κτίσματα της Αρχαίας Ελλάδας. Κάτι που λίγοι ξέρουν είναι πως ο Παρθενώνας είχε χρώματα όπως κόκκινο, μπλε και χρυσό, δυστυχώς όμως και αυτά όπως και μερικές λεπτομέρειες, διαβρώθηκαν από τα φυσικά φαινόμενα στο πέρασμα των αιώνων και τις τελευταίες δεκαετίες, λόγο ενός φαινομένου που ονομάζεται όξινη βροχή. Η συνεχής χρήση τοξικών ουσιών από τις βιομηχανίες και τους ιδιώτες έχει οδηγήσει στην αύξηση του διοξειδίου του θείου και του αζώτου στην ατμόσφαιρα, τα οποία οξειδώνονται σε τριοξείδια. Αυτά με την υγρασία της ατμόσφαιρας μετατρέπονται σε θεϊκό και νιτρικό οξύ, τα οποία έπειτα πέφτουν στην γη με την μορφή της όξινης βροχής, μολύνοντας λίμνες, δημιουργώντας προβλήματα σε φυτικούς και ζωικούς οργανισμούς και τέλος, αλλοιώνοντας πολλά αρχαία μνημεία, όπως τον Παρθενώνα.

Χωρισμένοι σε δύο ομάδες θα φέρουμε φωτογραφίες με τα γνωστότερα σπήλαια της πατρίδας μας και φωτογραφίες με παραθαλάσσια τοπία που διαμορφώθηκαν από αιολική ή υδάτινη διάβρωση. Η κάθε ομάδα θα κατασκευάσει μία σύνθεση με τις φωτογραφίες αυτές.
Με μία απλή αναζήτηση στο ίντερνετ, μπορούμε να βρούμε πολλές φωτογραφίες για την σύνθεσή μας. Μία καλή ιδέα είναι να αναζητήσουμε φωτογραφίες από παλιά περιοδικά. Προσπαθήστε να βρείτε τα κοντινότερα σπήλαια στην περιοχή σας, όπως για παράδειγμα:
Σπήλαιο των Λιμνών - Καστριά Καλαβρύτων, Σπήλαιο Διρού - Λακωνίας, Σπήλαιο Περάματος - Ιωαννίνων, Σπήλαιο Πετραλώνων - Χαλκιδικής, Φαράγγι Βουραϊκού - Αχαΐας , Βράχος «Μανιτάρι» - Κίμωλος, Γαλάζιες σπηλιές - Ζάκυνθος, Βράχοι «Κλέφτικο» - Μήλος

Κεφ. 25: Αλλαγές στην επιφάνεια της Γης - Τετράδιο εργασιών - Λύσεις ασκήσεων

1. Συμπλήρωσε τις λέξεις που λείπουν στο κείμενο που ακολουθεί:
Τα ηφαίστεια και οι σεισμοί είναι δυνάμεις που δρουν στο εσωτερικό της Γης και αλλοιώνουν τη μορφή της. Επίσης δυνάμεις εξωτερικές, όπως το νερό και ο άνεμος, επιδρούν πάνω σ’ αυτήν και μεταβάλλουν το ανάγλυφο της. Το φαινόμενο της μείωσης των πετρωμάτων ονομάζεται διάβρωση. Όταν η μείωση των πετρωμάτων προκαλείται εξαιτίας του ανέμου, τότε το φαινόμενο ονομάζεται αιολική διάβρωση. Τα εδάφη που σχηματίζονται από τη μεταφορά χωμάτων και άλλων υλικών από το νερό των ποταμών ονομάζονται προσχωσιγενή και είναι κατάλληλα για τις καλλιέργειες.

2. Μπορείς να εξηγήσεις γιατί στην περιοχή του καμένου δάσους θα παρατηρηθεί έντονη διάβρωση;
Οι ρίζες των καμμένων δέντρων, δεν έχουν την δυνατότητα να συγκρατήσουν το χώμα και τα πετρώματα του εδάφους, καθώς είναι πλέον πολύ αδύναμες. Έτσι, σε περίπτωση βροχής, τα νερά θα παρασύρουν μαζί τους το χώμα και τις πέτρες, διαβρώνοντας έτσι την περιοχή. 

3. Απάντησε στις παρακάτω ερωτήσεις:
α) Γιατί τα προσχωσιγενή εδάφη είναι εύφορα;
Τα προσχωσιγενή εδάφη είναι ιδιαίτερα εύφορα, γιατί αποτελούνται από διαφόρων ειδών χώματα, πετρώματα και υλικά, τα οποία μεταφέρονται μέσω της ροής των ποταμών. Έτσι το έδαφος αυτό είναι πολύ πλούσιο σε θρεπτικά μεταλλικά στοιχεία, πετρώματα και άλατα, πράγμα που ευνοεί την ανάπτυξη της χλωρίδας.

β) Γιατί η διάβρωση που προκαλείται από τον άνεμο ονομάζεται αιολική;
Στην Αρχαία ελληνική μυθολογία, ο θεός των ανέμων ονομαζόταν Αίολος. Έτσι δώσαμε το όνομά του σε αυτό το φαινόμενο.

γ) Γιατί δε γίνονται αντιληπτές από τον άνθρωπο οι αλλαγές που επιτελούνται στην επιφάνεια της Γης;
Οι αλλαγές που προκαλεί το νερό και ο άνεμος στην επιφάνεια της γης, γίνονται σε βάθος χρόνου. Πολλές φορές, χρειάζεται να περάσουν χρόνια μέχρι να ολοκληρωθούν ή έστω να φτάσουν σε σημείο να είναι διακριτές στο ανθρώπινο μάτι.